Molla Fenaride Tasavvuf Metafiziği

Molla Fenârî (1350-1431) Osmanlı Devleti'nin kuruluş döneminde yetişmiş önemli düşünürlerden biridir. Onun İbn Arabî'nin öğrencisi ve düşünce sisteminin yaygın kabule mazhar olmasında önemli katkısı olan Sadreddîn Konevî'nin Miftâhu'l-Gayb adlı eserine yazdığı Misbâhu'l-Üns adlı şerhi felsefe, kelam ve tasavvuf geleneklerinin, metafizik anlayışlarının benzerlik ve farklılıklarını görmek açısından dikkate değer bir eserdir. Bu çalışma giriş bölümünde Molla Fenârî'nin yetiştiği düşünce dünyasını, hayatı ve eserlerini ve Misbâhu'l-Üns'teki şerh yöntemini ve kaynaklarını kısaca tasvir ettikten sonra, ilk bölümde tasavvuf geleneğinde bir ilimler tasnifi olup olmadığına İbn Arabî-Konevî-Fenârî çizgisinde cevap arıyor, sonra Fenârî'de İlm-i İlâhî'nin konusunu, ilkelerini, meselelerini, ölçütünü, yönetimini ve temel kâidelerini ele alıyor.

İkinci bölümde de Fenârî'nin varlık anlayışını tasvir ediyor. Bu bağlamda önce mutlak varlık olarak Hakk; Hakk'ın birliği; zât, sıfat ve fiil isimlerinin Hakk'a nispeti, ardından da mümkün varlıkların zuhûru ve varlık mertebeleri ele alınıyor. Bu konuları ele alırken özellikle Fenârî'nin bir şârih olarak Konevî'nin metnine ne tür katkılar sağladığına işaret ediyor.