İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI ÜLKELERİ GELİR EŞİTSİZLİĞİ VE FAKİRLİK ANALİZİ

 

 
 
 
 
 
 
 
İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI ÜLKELERİ
GELİR EŞİTSİZLİĞİ VE FAKİRLİK ANALİZİ
 
 
 
Hasan Vergil
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
İslam İşbirliği Teşkilatı Ülkeleri Gelir Eşitsizliği ve Fakirlik Analizi
 
Hasan Vergil
 
 
 
 
 
 
 
İç Düzen
D. Ali Dervişoğlu
 
 
 
Kapak Tasarımı
Aydın Yıldırım Duran
 
 
1. Baskı
Şubat 2014, İstanbul
 
 
ISBN
978-605-4925-03-2
 
 
Değişim Aktüel Kitabevi
Ptt Sok. No:3
Sakarya
Telefon: + 90 264 278 56 39 - + 90 264 272 13 81
Faks: + 90 264 273 52 99
 
 
bilgi@degisimyayinlari.net
www.degisimkitap.com

 
 
 
Önsöz
Bir ekonomide gruplar arasındaki sosyo-ekonomik ve siyasi eşitsizlikler toplumda huzursuzluk ve şiddetin ortaya çıkmasında önemli rol oynarlar. Bu kitabın yazılmasında 2010 yılında çoğunluğu müslüman olan ülkelerde ortaya çıkan ve Arap Baharı olarak adlandırılan olaylardan sonra kalkınma politikalarının merkezinde bulunan fakirlik ve gelir dağılımı bozukluğu konularının İslam ülkeleri için incelenmesi gerektiği etkili olmuştur. Bu çalışmada, İslam İşbirliği Teşkilatı’na üye ülkelerde fakirliğin boyutu, derinliği ve yoğunluğu ile gelir eşitsizliğinin büyüklüğü istatistiklerle ortaya konulmuştur. Bu araştırmayı yaparken özellikle şu sorulara cevap aranmaya çalışılmıştır:
·  İslam İşbirliği Teşkilatı üyelerinde mutlak ve nispi olarak fakirlik ve gelir eşitsizliği hangi büyüklüktedir?
·  Bu ülkeler son 30 yılda fakirliği ve gelir eşitsizliğini azalmada nasıl bir performans göstermişlerdir?
·  Bu ülkelerin göstermiş oldukları ekonomik büyümeden dolayı fakirlik ve gelir eşitsizliği nasıl etkilenmiştir?
 Bu çalışma bu haliyle İİT ülkelerinde durum tesbiti yapmakta, bu ülkelerin fakirlik ve gelir dağılımları açısından resmini çekmektedir. İslam İşbirliği Teşkilatı’naüye ülkelerde fakirliğin azaltılması ve gelir dağılımının düzeltilmesi açısından ne yapılması gerektiği konuları da bir sonraki baskıda tartışılacaktır. Hazırlanan bu kitabın iktisat ve uluslararası ilişkiler eğitimi gören lisans ve yüksek lisans öğrencilerine ve kalkınma, büyüme ve İslam İşbirliği Teşkilatı’na üye ülkeler ile ilgilenen kişilere ve politika yapıcılarına faydalı olacağını düşünüyorum.
Kitabı baskı öncesi okuyup eleştirilerini ileten değerli meslektaşlarım Prof. Dr. Hamza Çeştepe’ye, Doç. Dr. Fuat Sekmen’e ve yapılan hesaplamaları gözden geçirip düzeltmeleri yapan tez öğrencim Ar. Gör. Bersu Bahtiyar’a teşekkürlerimi iletiyorum.
 
 

 
 
İçindekiler
Önsöz..........................................................................................       3
İçindekiler..................................................................................        5
Giriş.............................................................................................      11
1. İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI..........................................      14
1.1. Yardımcı Kuruluşlar................................................      19
1.2 İhtisas Kuruluşları.....................................................      21
1.3 Bağlı Kuruluşlar..........................................................      22
1.4 İslam Zirvesi Toplantıları........................................      25
1.5 İİT Ülkelerinin Temel Ekonomik-Sosyal Değişkenler Açısından Durumları ve Dünyadaki Yerleri              .................................................................................................   26
2. TEMEL KAVRAMLAR: GELİR, İNSANİ GELİŞME İNDEKSİ                                29
2.1 Gelir Kavramı..............................................................      30
2.2 Nominal ve Reel GSYİH...........................................      34
2.3 Satın Alma Gücü Paritesi.........................................      36
2.4 İnsani Gelişme İndeksi.............................................      39
3. GELİR DAĞILIMI EŞİTSİZLİĞİ, ÖLÇME YÖNTEMLERİ VE İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI ÜYELERİ’NDE GELİR DAĞILIMI..................................................................................      44
3.1 Gelir Dağılımı Eşitsizliğinin Ölçülmesi..............      45
3.1.1 Gelirin Büyüklük (Kişisel) Dağılımı............      46
3.1.2 Gelirin Fonksiyonel Dağılımı........................      49
3.2 Gelir Dağılımı Bozukluğunu Ölçme Yöntemleri                51
3.2.1 Lorenz Eğrileri...................................................      55
3.2.2 Gini Katsayısı.....................................................      59
3.2.3 Ondalık Dağılım Oranı...................................      62
3.2.4 Varyasyon Katsayısı........................................      63
3.2.5 Genelleştirilmiş Entropi Ölçümleri.............      64
3.2.6 Atkinson İndeksi...............................................      65
3.3 İslam İşbirliği Teşkilatı Ülkelerinde Gelir Dağılımı Analizi                          67
3.3.1 Gini Katsayısı Analizi.....................................      67
3.3.2 Ondalık Dağılım Oranları..............................      73
3.3.3. Gelir Dağılım Oranları...................................      75
3.3.4 Kuznets Eğrisi....................................................      81
4. FAKİRLİK VE İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI ÜLKELERİNDE FAKİRLİK ANALİZLERİ                             88
4.1 Mutlak-Nispi Fakirlik Sınırı....................................      91
4.2 Fakirlik Sınırının Bilimsel Yöntemlerle Belirlenmesi                        95
4.2.1 Temel İhtiyaçların Maliyeti Yöntemi..........      95
4.2.2 Gıda Kalori Alma Yöntemi............................      97
4.3 Fakirlik Sınırının Sübjektif Yöntemlerle Belirlenmesi                       98
4.4 Fakirlik Ölçüm Yöntemleri......................................    100
4.4.1 Kafa Sayım Oranı..............................................    101
4.4.2 Fakirlik Açığı Oranı..........................................    102
4.4.3 Foster-Greer-Thorbecke İndeksi....................    103
4.4.4. Sen İndeksi.........................................................    104
4.4.5 İnsani Fakirlik İndeksi ve Çok Boyutlu Fakirlik İndeksi                      105
4.5 İİT Ülkelerinde Fakirlik Analizleri........................    111
4.6 Birleşmiş Milletler Binyıl Kalkınma Hedefleri..    124
4.7 Fakirlik – Ekonomik Büyüme İlişkisi: Ekonometrik Bir Analiz                   131
5. SONUÇ VE DEĞERLENDİRME.....................................    139
KAYNAKÇA.............................................................................    143
EKLER
EK 1. İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI ÜYELERİ...............    145
EK 2. İSLAM İŞBİRLİĞİ TEŞKİLATI’NA GÖZLEMCİ ÜYE SIFATI İLE DAHİL OLAN ÜLKELER, TOPLULUKLAR, ULUSLARARASI BİRLİKLER..............................................    147    
EK.3. SEÇİLMİŞ İİT ÜLKELERİ GELİR DAĞILIMLARI               148
ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 3.1 Tam Rekabet Piyasasında Gelirin Fonksiyonel Dağılımı                           50
Şekil 3.2 Lorenz eğrisi (nispi olarak daha eşit dağılım)                 57
Şekil 3.3 Lorenz eğrisi (nispi olarak daha bozuk dağılım)                           57
Şekil 3.4 Lorenz eğrisi birlikte..............................................      58
Şekil 3.5 Kesişen Lorenz eğrileri..........................................      59
Şekil 3.6 Gini katsayısı...........................................................      60
Şekil 3.7 İİT Ülkeleri Ortalama Gini Katsayıları (2000 yılı sonrası)                          71
Şekil 3.8 İİT Ülkeleri Gini Katsayı Trendleri 1984-2011                 72
Şekil 3.9 Ters-U Şeklindeki Kuznets Eğrisi......................      82
Şekil 3.10 İİT Ülkeleri Gelir Eşitsizliği-Gelir İlişkisi......      85
Şekil 4.1 Kalori –Gelir İlişkisi...............................................      98
Şekil 4.2 Sübjektif Fakirlik Sınırının Belirlenmesi..........      99
Şekil 4.3 İİT ülkeleri Çok Boyutlu Fakirlik İndeksi Değerleri                      110
Şekil 4.4 Seçilmiş İİT Ülkeleri Kafa Sayım Oranları (2000'li yıllar ortalaması)                   115
Şekil 4.5 Seçilmiş İİT ülkeleri Fakirlik Açığı İndeksi (2000'li yıllar ortalaması)                  116
Şekil 4.6 Seçilmiş İİT ülkeleri Karesi Alınmış Fakirlik Açığı İndeksi (2000'li yıllar ortalaması)                   117
Şekil 4.7 Günlük 4 Dolar Fakirlik Sınırına Göre Seçilmiş İİT ülkeleri Kafa Sayım Oranları (2000'li yıllar ortalaması).......................................................................................................    121
Şekil 4.8 Günlük 4 Dolar Fakirlik Sınırına Göre Seçilmiş İİT ülkeleri Fakirlik Açığı (%) (2000'li yıllar ortalaması).......................................................................................................    122
Şekil 4.9 Günlük 4 Dolar Fakirlik Sınırına Göre Seçilmiş İİT ülkeleri Fakirlik Açığı Karesi (%) (2000'li yıllar ortalaması).................................................................................    122
TABLOLAR LİSTESİ
Tablo 1.1 İİT Yardımcı Kuruluşları....................................      20
Tablo 1.2 İİT İhtisas Kuruluşları.........................................      21
Tablo 1.3 İİT Bağlı Kuruluşları............................................      23
Tablo 1.4 İslam Zirvesi Toplantı Yerleri ve Tarihleri....      26
Tablo 1.5 İİT Ülkeleri ile İlgili Ekonomik ve Sosyal Göstergeler                                 28
Tablo 2.1 Türkiye’de Gelir Türleri......................................      31
Tablo 2.2 GSYİH ve Reel GSYİH Örnekleri......................      35
Tablo 2.3 İnsani Gelişme İndeksi ve Bileşenleri.............      43
Tablo 3.1 Büyüklük (Kişisel) Gelir Dağılımı....................      47
Tablo 3.2 Gelir Eşitsizliği Değişmeleri..............................      73
Tablo 3.3 En Zengin %10 Grup / En Fakir %10 Grup Gelir Payı Oranları                              75
Tablo 3.4 İİT Ülkeleri Gelir Grupları Payları Nispi Değişmeleri (%)                         80
Tablo 3.5 İİT Ülkeleri Kişi Başı Gelir ve Gini Katsayıları Aralıkları Eşleştirmeleri                              86
Tablo 4.1 Gıda İhtiyacına Dayanan Fakirlik Sınırı Gösterimi                     96
Tablo 4.2 MPI Hesaplaması.................................................    108
Tablo 4.3 Seçilmiş İİT Ülkeleri Fakirlik Ölçüm Yöntemleri Değerlerindeki Değişmeler                  119
Tablo 4.4 Seçilmiş İİT Ülkeleri Fakirlik Ölçüm Yöntemleri Değerlerindeki Değişmeler                  124
Tablo 4.5 İİT ülkelerinde Günlük 1.25 Dolardan Daha Az Gelire Sahip Olan Nüfusun Toplam Nüfusa Oranı    ....................................................................................................... 128
Tablo 4.6 Fakirlik Seviyesi-Kişi Başı Gelir İlişkisi (2000 Yılı Ortalamaları)                         133
Tablo 4.7 Fakirlik Seviyesi-Kişi Başı Gelir İlişkisi (1980 ve 1990 Ortalamaları)                  135
Tablo 4.8 Dengesiz Panel Veri Fakirlik Seviyesi-Kişi Başı Gelir İlişkisi (2000-2011 Dönemi)                        138
Tablo 4.9 Dengesiz Panel Veri Fakirlik Seviyesi-Kişi Başı Gelir İlişkisi (1984-1999 Dönemi)                        138
Tablo 4.10 Dengesiz Panel Veri Fakirlik Seviyesi-Kişi Başı Gelir İlişkisi (1984-2011 Dönemi)                     139